کتاب امثال و حکم در سال ۱۳۱۰ در تهران منتشر شد. این مجموعه دارای نزدیک به ۵۰هزار امثال و حکم (ضرب المثل) و کلمات قصار و ابیات متفرقه‌است. مطالب به ترتیب الفبا تنظیم یافته و ضرب المثل‌ها شرح و تفسیر شده‌است و بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۰ جمع‌آوری شدند و منتشر شد.
دهخدا برای جمع‌آوری مطالب کتاب از منابع زیر استفاده کرد.

مجموعهٔ «امثال میدانی» که در سدهٔ پنجم هجری به زبان عربی تالیف شده‌است. دهخدا از این کتاب نزدیک به هزار ضرب المثل عربی بر گرفته و به مجموعهٔ خود وارد کرده‌است.
«مجموعهٔ مختصر امثال» چاپ هندوستان که یک صد ضرب المثل از آن اقتباس کرده‌است.
«جامع التمثیل» که در هند و در سدهٔ ۱۱هجری چاپ شده و دهخدا نزدیک به سیصد مثل از آن در کتاب خود آورده‌است.
«شاهد صادق»که یک مجموعهٔ هندی است و دهخدا توجه ویژه‌ای به آن نداشته و به نقل از چند مثال از آن بسنده کرده‌است
دهخدا، از خرد سالگی به گردآوری امثال عوام، کوشش کرده بود.